Në realitetin e shoqërisë shqiptare dhe të vendeve të Ballkanit, në përgjithësi, kemi një kombinim fatkeq të madhësisë së qeverisë me mungesën e mekanizmave demokratikë të kontrollit dhe kufizimit të pushtetit të partive dhe individëve ,çka shoqërohet me korrupsion të gjithëpërhapur, që ndihmon në riprodhimin e realitetit që e mundëson atë në radhë të parë.
Shkruan: Mentor BEQA, Tiranë
Korrupsioni, një fenomen gjerësisht i përhapur, minon rëndë potencialin e një shoqërie për të përparuar dhe ofruar mirëqenie për qytetarët e saj. Ndikimet e dëmshme të korrupsionit janë të njohura mirë, si teorikisht, ashtu edhe empirikisht. Megjithatë, kuptimi i kompleksitetit dhe natyrës së shumanshme të këtij fenomeni nuk është aspak i thjeshtë. Në shoqërinë shqiptare, në Shqipëri, Kosovë dhe Maqedoninë e Veriut, korrupsioni është stërkëmbësh, që pengon përparimin ekonomik dhe qeverisjen e mirë.
Ky artikull përpiqet të hedhë dritë mbi korrupsionin jo thjesht si një dështim moral individual i elitës politike, por si një çështje politike sistemike, e rrënjosur thellë në strukturën e sistemit tonë politik. Teza e parashtruar është se ka një marrëdhënie pozitive ndërmjet përqendrimit të pushtetit politik dhe madhësisë së qeverisë, nga njëra anë, veçanërisht në kushtet e një roli të pakufizuar të partive politike dhe korrupsionit nga ana tjetër.
Duke u mbështetur në një mori qasjesh teorike, studimesh empirike dhe vëzhgimesh praktike, ky artikull synon të hulumtojë mbi dinamikën e korrupsionit brenda shoqërisë shqiptare në Ballkan. Duke eksploruar ndërveprimin midis pushtetit politik, strukturave qeveritare dhe praktikave korruptive, ne kërkojmë të ofrojmë një kuptim gjithëpërfshirës të korrupsionit si një çështje sistemike dhe të propozojmë dalje strategjike prej këtij kurthi.
Pushteti i pakufizuar politik dhe korrupsioni
Lordi Acton (John Dalberg-Acton), një historian i shquar britanik i fundit të shekullit të 19-të dhe fillimit të shekullit të 20-të, vërejti me mprehtësi, në një letër plot me reflektime dërguar peshkopit Mandell Creighton në 1887, se: “Pushteti ka prirjen të korruptojë dhe pushteti absolut korrupton absolutisht. Njerëzit e mëdhenj janë pothuajse gjithmonë njerëz të këqij”. Kjo aksiomë përmbledh besimin e thellë të Lordi Acton mbi natyrën korruptuese të pushtetit, duke sugjeruar këtë cenueshmëri themelore që e mbartin mbajtësit e pushtetit, qoftë edhe “kur ushtrojnë ndikim dhe jo autoritet”. Pohimi i tij shërben si një reflektim i përjetshëm mbi ekuilibrin e brishtë ndërmjet pushtetit dhe moralit, si dhe për mundësinë përherë të pranishme për degradimin në korrupsion në kushtet e pushtetit të pakufizuar. Vëzhgimi i Acton-it ka jehuar nëpër analet e diskursit politik, duke na paralajmëruar për kujdes të përhershëm kundër rreziqeve të autoritetit të përqendruar dhe prirjes së tij për të korruptuar. Perspektiva e tij gjen zbatim veçanërisht në kontekstin e shoqërisë bashkëkohore shqiptare në të gjithë Ballkanin, ku shpaloset marrëdhënia e ndërlikuar midis pushtetit politik, strukturave qeveritare dhe korrupsionit endemik. Analiza në vijim thellohet në natyrën e shumanshme të kësaj marrëdhënieje, duke vëzhguar se si dinamikat e pushtetit dhe kornizat institucionale kontribuojnë në fenomenin e përhapur të korrupsionit dhe duke eksploruar rrugë për reforma brenda peizazhit politik.
Postulati i Lordit Acton mbi ndikimin korruptues të pushtetit nuk është një sentiment i izoluar. Ai gjen rezonim në reflektimet e mendimtarëve të mëdhenj politikë dhe në parimet themelore të shteteve moderne demokratike. Përpjekja kolektive e këtyre intelektualëve nuk ishte thjesht që ta kuptonin natyrën e pushtetit, por të krijonin korniza institucionale që do të shërbenin si mburojë kundër shfaqjes së tiranive – qofshin ato të shumicës ose të individit. Kjo aspiratë e përbashkët manifestohet gjallërisht në parimet e ngjizura brenda Kushtetutës së SHBA-së, një dokument i formuar nga ndërgjegjësimi për grackat e mundshme të pushtetit të pakufizuar dhe domosdoshmëria për kontroll dhe ekuilibër institucional.
Vështrimet e Makiavelit dhe Monteskjesë, më herët, nuk janë larg prej vëzhgimeve të Acton sa i përket korruptueshmerise së pushtetit politik. Përfundimet kokëforta të Makiavelit për kompromiset etike në udhëheqjen politike dhe avokimi i Monteskjese për ndarjen e pushteteve flasin të dyja për kërkimin universal për një qeverisje etike në kushtet e realeve të pragmatizmit politik. Kjo konvergjencë e mendimit, megjithëse buron nga tradita të ndryshme filozofike, përmblidhet në një temë të përbashkët – imperativin për të kufizuar pushtetin për ta parandaluar rënien e tij në tirani dhe korrupsion. Letra Federaliste nr. 10 e James Madison, një pjesë integrale në diskursin federalist, e shtyn më tej këtë narrativë, duke shqyrtuar rreziqet e pushtetit të pakufizuar dhe thelbin e masave mbrojtëse institucionale.
Edhe perspektivat moderne, të bazuara në eksperimente dhe studime shkencore, flasin për një korrelacion të fortë ndërmjet pushtetit politik dhe korrupsionit (Bendahan, Zehnder, Pralong, & Antonakis, 2015). Studimi i tyre tregon se si dinamika e pushtetit mund të çojë në një prirje të shtuar për sjellje korruptive. Duke përdorur një seri eksperimentesh të dizajnuara me shumë përpikëri, studiuesit vëzhguan se kur individët ishin të pajisur me pushtet të konsiderueshëm, shfaqnin prirje të theksuara për vendime antisociale dhe korruptive. Çuditërisht, kjo prirje nuk kufizohej vetëm tek ata persona me prirje të natyrshme korruptive, por edhe individë të karakterizuar fillimisht nga ndershmëria iu nënshtruan joshjes korruptive të pushtetit me kalimin e kohës. Studimi ofron një vërtetim empirik për pohimin e përjetshëm të Lordit Acton, duke demonstruar potencialin e pushtetit për të gërryer moralitetin individual dhe për të shkaktuar korrupsion. Këto vëzhgime nga kërkimet eksperimentale bashkëkohore mbi marrëdhënien e ndërlikuar midis pushtetit dhe korrupsionit e përforcojnë urtësinë e reflektimeve historike dhe filozofike. Ideja që individët, pavarësisht busullës morale, janë të ndjeshëm ndaj tundimeve që shoqërojnë pushtetin, tregojnë se sa komplekse është krijimi i strukturave qeverisëse që e harmonizojnë autoritetin politik me llogaridhënien.
Ndikimi i shtetit të madh në korrupsion
Korrelacioni ndërmjet pushtetit politik dhe korrupsionit, siç parashtrohet nga lordi Acton dhe vërtetohet nga studimet moderne (Bendahan et al., datë), gjen një përqasje bindëse edhe me vëzhgimet mbi raportin e madhësisë së shtetit dhe korrupsionit.
Zgjerimi i strukturave qeveritare nënkupton në thelb përforcimin e pushtetit politik që mbahet prej atyre që janë në krye. Një qeveri më e gjerë kërkon një rrjet më të dendur burokracish dhe zyrtarësh, duke ofruar kështu mundësi më të mëdha për ushtrimin dhe potencialisht, abuzimin e pushtetit. Ky përqendrim në rritje dhe shpërndarje e pushtetit brenda strukturave më të mëdha qeveritare intensifikon tundimet që çojnë në sjellje korruptive.
Megjithatë, dinamika e ndërlikuar ndërmjet madhësisë së qeverisë, pushtetit politik dhe korrupsionit nuk është njëdimensionale. Siç kanë theksuar shumë studiues, konteksti demokratik, brenda të cilit funksionon një qeveri, e modifikon ndjeshëm ndikimin e madhësisë së qeverisë në korrupsion. Në demokraci, kontrollet dhe balancat e qenësishme të sistemit veprojnë si faktorë lehtësues, duke kompensuar potencialisht rreziqet që lidhen me rritjen e madhësisë dhe fuqisë së qeverisë. Anasjelltas, në mjedise më pak demokratike, mungesa ose dobësia e këtyre masave mbrojtëse institucionale e bën peizazhin politik më të ndjeshëm ndaj ndikimit korruptues të pushtetit të pakufizuar. Këto ndërvarësi e nënvizojnë natyrën e shumanshme të marrëdhënies ndërmjet pushtetit politik, madhësisë së qeverisë dhe korrupsionit. Ato sugjerojnë se derisa madhësia e qeverisë rritet në mënyrë të njëkohshme me pushtetin e pakufizuar politik, krijohet terren pjellor për korrupsion. Prania e strukturave dhe mekanizmave demokratikë mund të luajë një rol kryesor në përcaktimin e shkallës në të cilën pushteti korruptohet dhe korrupsioni mundësohet.
Në realitetin e shoqërisë shqiptare dhe të vendeve të Ballkanit në përgjithësi, kemi një kombinim fatkeq të madhësisë së qeverisë me mungesën e mekanizmave demokratikë të kontrollit dhe kufizimit të pushtetit çka shoqërohet me korrupsion të gjithëpërhapur, që riprodhon realitetin që e mundëson atë në radhë të parë.
Përqendrimi i dukshëm i pushtetit politik brenda strukturave partiake në Shqipëri dhe prania e gjithëgjindshme e qeverisë në punët e shoqërisë është manifestuar në rritjen e patronazhimit politik të shoqërisë dhe politizimit të thellë të administratës publike, duke shkaktuar nivele të larta korrupsioni. Kjo i ilustron korrelacionet e sugjeruara nga studimet shkencore dhe e përforcon nocionin se madhësia e qeverisë vepron si një përcaktues i rëndësishëm i korrupsionit. Ndërkohë, Kosova dhe Maqedonia e Veriut, përkundër peizazheve të tyre unike politike, në mënyrë të ngjashme shfaqin korrelacionin midis strukturave të shtrira qeveritare dhe niveleve më të larta të korrupsionit, duke nënvizuar rëndësinë universale të kësaj marrëdhënieje.
Megjithatë, vendosja e një lidhjeje të drejtpërdrejtë dhe përfundimtare midis madhësisë së qeverisë dhe shkallës së korrupsionit në Shqipëri, si dhe në mënyrë të ngjashme në vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor, kërkon një ekzaminim më të plotë dhe disponueshmëri të më shumë dhënave. Derisa ndërlikimet e kësaj marrëdhënieje pasqyrohen në përvojat e ndryshme të këtyre vendeve, duke treguar një rrjet të ndërlikuar faktorësh modulues, janë shkallët e ndryshme të qeverisjes demokratike, të karakterizuara nga elementë të tillë si ndarja e pushteteve dhe rotacioni i pushtetit, ato që dalin si thelbësore. Analiza krahasuese zbulon se një kuptim i nuancuar i rolit të demokracisë është vendimtar në kuptimin e natyrës shumëplanëshe të korrupsionit. Ndikimi i strukturave demokratike dhe shkalla në të cilën ato mund ta zbusin ose përkeqësojnë korrupsionin shqyrtohen më poshtë, duke ofruar një perspektivë gjithëpërfshirëse mbi kushtet sistemike që nxisin korrupsionin në vendet tona.
Korrelacioni ndërmjet Demokracisë dhe Korrupsionit
Analiza jonë e korrelacionit zbulon marrëdhënie të dallueshme midis niveleve të demokracisë dhe korrupsionit në të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor. Në analizën tonë të korrelacionit, duke përdorur grupe të dhënash, si Indeksi i Demokracisë nga “The Economist” dhe Indeksi i Perceptimit të Korrupsionit nga “Transparency International”, shfaqet një marrëdhënie e dukshme midis demokracisë dhe korrupsionit në të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor.
Një korrelacion i moderuar negativ prej -0,564 ndërmjet Vlerësimit të Përgjithshëm të Indeksit të Demokracisë dhe renditjes së korrupsionit zbulon një prirje të qëndrueshme; derisa rezultati i demokracisë sheh përmirësim, ka një rënie korresponduese në shkallën e korrupsionit, duke treguar një ulje të korrupsionit të perceptuar.
Duke e përforcuar më tej këtë prirje, ekzaminimi i raportit të Kombeve në Tranzit nga “Freedom House” zbulon korrelacione shtesë. Në mënyrë të veçantë, Renditja e Demokracisë dhe Vlerësimi i Lirisë shfaqin korrelacione prej -0,331 dhe -0,617 në raport me indeksin e korrupsionit, respektivisht me këtë të fundit, që shfaq një lidhje veçanërisht të fortë të anasjelltë. Këto gjetje nënkuptojnë se përmirësimi në qeverisjen demokratike dhe liritë individuale janë thelbësore në zbutjen e korrupsionit.
Analiza shpërfaq një prirje të përhapur në të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor: përmirësimi i qeverisjes demokratike lidhet pandashëm me reduktimin e korrupsionit të perceptuar. Ndërsa intensiteti i kësaj marrëdhënieje shfaq variacione në vende të ndryshme, korrelacioni i vazhdueshëm negativ ofron dije të vlefshme që e nënvizojnë rolin integral të qeverisjes demokratike në kufizimin e korrupsionit. Ky kuptim i marrëdhënies simbiotike midis demokracisë dhe korrupsionit është thelbësor për formulimin e strategjive efektive kundër korrupsionit në shoqëritë tona.
